خلاصهٔ سریع: اگر مسیرهای یک‌روزهٔ سه‌فصل و کولهٔ سبک می‌روید، سراغ کفش‌های ترکینگ سبک/نیم‌ساق بروید. وقتی بار سنگین، شیب تند، سرمای جدی یا برف/یخ در کار باشد، کفش‌های کوهنوردی (سخت‌تر، پایدارتر، بعضاً سازگار با کرامپون) ایمن‌ترند. انتخاب را با نوع زمین، فصل، وزن کوله، سابقهٔ مچ و نیاز به سازگاری با کرامپون نهایی کنید.
تعاریف دقیق: «ترکینگ» چیست و «کفش کوهنوردی» چه تفاوتی دارد؟
کفش ترکینگ (Trekking/Hiking) به کفش‌هایی گفته می‌شود که برای پیاده‌روی طبیعت، جنگل، کوره‌راه‌های کوهستانی و برنامه‌های سبک تا متوسط طراحی شده‌اند. این کفش‌ها معمولاً سبک‌تر، انعطاف‌پذیرتر، راحت‌تر و اغلب تنفس‌پذیرتر از کفش‌های کوهنوردی‌اند. دستهٔ ترکینگ از مدل‌های لوکات (مچ آزاد) تا نیم‌ساق (حمایت بیشتر از مچ) را شامل می‌شود.
کفش کوهنوردی (Mountaineering/Backpacking) به کفش‌هایی گفته می‌شود که برای شیب‌های تند، بارهای سنگین، زمین‌های سنگلاخی خشن و هوای سرد/زمستان طراحی می‌شوند. این کفش‌ها سخت‌تر، پایدارتر، سنگین‌تر و در برخی مدل‌ها سازگار با کرامپون هستند. هدف: حفاظت از پا و افزایش ثبات در شرایط سخت.
در بازار ایران، گاهی هر کفشی برای کوه به‌صورت عامیانه «کفش کوهنوردی» خطاب می‌شود؛ اما از نظر فنی، ترکینگ برای ۸۰٪ برنامه‌های سه‌فصل مناسب‌تر و اقتصادی‌تر است، و کوهنوردی زمانی لازم می‌شود که وارد مرزهای ارتفاع، سرما، بار سنگین و یخ/برف می‌شوید.
کاربردها در ایران: توچال، دماوند، سبلان، علم‌کوه
- توچال (تابستان/سه‌فصل): مسیرهای معروف با شیب‌های متوسط—یک ترکینگ نیم‌ساق سبک با زیرهٔ چسبنده کافی است. زمستان: میکروکرامپون و لباس گرم اضافه را در نظر بگیرید. کفش‌های مناسب • پوشاک گرم
- دماوند (تابستان): مسیر سنگلاخی + سحرگاه سرد. نیم‌ساقِ محکمِ ضدآب با زیرهٔ چسبنده و گتر توصیه می‌شود. اگر احتمال یخ‌زدگی است، به سازگاری با یخ‌رفت/میکروکرامپون فکر کنید. تجهیزات زمستانی سبک
- سبلان: معروف به بادهای شدید و سرما حتی در تابستان؛ نیم‌ساق پایدارتر یا کوهنوردی سبک با حمایت بهتر از مچ و رویهٔ مقاوم‌تر انتخاب امن‌تری است. کفش • گتر
- علم‌کوه (غیر فنی/حصارچال): برای برنامهٔ غیر فنیِ سه‌فصل، ترکینگ نیم‌ساقِ محکم کافی است؛ زمستان/شرایط خشن‌تر: کوهنوردی با پایداری بالاتر منطقی‌تر است.
تفاوت‌های ساختاری: زیره، میان‌کفی، شَنک، قالب، رویه
زیره (Outsole)
کفش‌های ترکینگ از زیره‌های چسبنده با آج‌های متنوع استفاده می‌کنند تا روی خاک/سنگ/گل عملکرد قابل‌قبول بدهند. در کفش‌های کوهنوردی، ترکیبات سخت‌تر و الگوهای آج عمیق‌تر برای دوام و ترمز بهتر در سرازیری رایج است.
میان‌کفی (Midsole)
در ترکینگ معمولاً EVA (سبک و ضربه‌گیر) غالب است؛ در کوهنوردی PU یا ترکیب EVA/PU برای پایداری در بار سنگین‌تر کاربرد دارد. نتیجه: کوهنوردی سفت‌تر و کم‌کوبش‌تر است اما پشتیبانی طولانی‌مدت بهتری می‌دهد.
شَنک/پلیت
شَنک (تقویت‌کنندهٔ قوس) و پلیت ضدسنگ در کفش‌های کوهنوردی پررنگ‌تر است تا در زمین‌های سنگلاخی حفاظت کافی ایجاد کند. در ترکینگ، پلیت‌ها سبک‌ترند تا انعطاف و راحتی حفظ شود.
قالب (Last) و پهنا
ترکینگ‌ها تنوع قالب بیشتری دارند (از باریک تا Wide). کفش‌های کوهنوردی گاهی قالب تنگ‌تری دارند تا «دقت قدم‌گذاری» در لبه‌ها بهتر شود. اگر پنجهٔ پهن دارید، حتماً گزینه‌های Wide را امتحان کنید.
رویه (Upper)
ترکینگ: الیاف مصنوعی/مش یا ترکیب چرم + مش برای تنفس و وزن پایین. کوهنوردی: چرم ضخیم‌تر/مواد مقاوم‌تر و رانْدِ سراسری برای حفاظت بیشتر. وزن بالاتر ولی عمر/حفاظت بهتر.
سازگاری با کرامپون: B0/B1/B2/B3 یعنی چه؟
- B0: انعطاف‌پذیر؛ مناسب کرامپون نیست (فقط میکروکرامپون/یخ‌رفت). اغلب کفش‌های ترکینگ سبک.
- B1: نیمه‌سفت؛ سازگار با کرامپون تسمه‌ای (Strap-On). برخی ترکینگ‌های قوی/کوهنوردی سبک.
- B2: سفت‌تر؛ سازگار با کرامپون نیمه‌اتوماتیک (Heel Clip). بیشتر کفش‌های کوهنوردی سه‌فصل قوی/زمستان سبک.
- B3: بسیار سفت؛ سازگار با کرامپون اتوماتیک (جلو/عقب). برای یخ‌نوردی/زمستان فنی.
برای برنامه‌های سه‌فصل ایران معمولاً B0/B1 کافی است. اگر زمستان‌نوردی جدی می‌کنید، به B2 فکر کنید. تجهیزات زمستانی
ضدآب/تنفسی: کِی ضدآب بگیریم؟
در ترکینگِ تابستانیِ خشک، مدل‌های غیرضدآب خنک‌تر و سریع‌خشک‌ترند. در بهار/پاییز مرطوب یا سبلان بادخیز، ضدآب منطقی‌تر است—به‌ویژه همراه گتر. در کفش‌های کوهنوردی، ضدآب بودن رایج‌تر است چون سناریوهای برف/شبنم/یخ محتمل‌ترند.
حمایت مچ، ثبات و خستگی
اگر سابقهٔ پیچ‌خوردگی دارید یا کولهٔ سنگین می‌برید، حمایت مچِ بیشتر (نیم‌ساق/ساق‌دار) ارزشمند است. ترکینگ نیم‌ساق برای اغلب افراد تعادل خوبی بین آزادی حرکت و ثبات ایجاد می‌کند. کفش‌های کوهنوردی با ساق بلندتر + سفتی بیشتر، روی سنگلاخ/شیب، دقت قدم‌گذاری و حفاظت را افزایش می‌دهند اما ممکن است خسته‌کننده‌تر شوند.
وزن کفش، بازدهی و ریتم قدم‌ها
هر گرم روی پا، بیش از همان گرم در کوله احساس می‌شود. ترکینگ‌ها سبک‌ترند و برای مسافت‌های طولانی، ریتم طبیعی‌تری می‌دهند. اما برای بار سنگین/زمستان/سنگلاخ، وزن بیشتر کفش‌های کوهنوردی به ثبات و حفاظت بهتر تبدیل می‌شود.
فیت و سایزبندی برای هر دو دسته
- بعدازظهر سایز بگیرید (پا کمی بزرگ‌تر است).
- با جوراب فنی امتحان کنید.
- معمولاً نیم‌سایز بزرگ‌تر از شهری بگیرید تا در سرازیری انگشتان به نوک کفش نخورند.
- اگر پنجهٔ پهن دارید، مدل‌های Wide را تست کنید.
- برای کفش‌های کوهنوردیِ سفت‌تر، دورهٔ جاافتادن (Break-in) را جدی بگیرید.
فصل و جنس زمین: سه‌فصل تا زمستان
سه‌فصلِ خشک
ترکینگ‌های غیرضدآبِ تنفسی، سبک و راحت‌اند. برای مسیرهای گردوخاکی، مدل با رانْد و محافظ پنجه عمر بیشتری می‌دهد.
بارانی/گل
ترکینگ ضدآب + گتر، یا کوهنوردی سبک ضدآب. آج بازتر برای پاک‌شدن گل بهتر است.
زمستان/برف
کوه‌نوردی‌های سفت‌تر و سازگار با میکروکرامپون/کرامپون؛ عایق بهتر، ساق بلندتر و رویهٔ مقاوم‌تر. ترکیب با پوشاک گرم.
جدول مقایسهٔ سریع
| ویژگی | ترکینگ | کوهنوردی |
|---|---|---|
| وزن | کمتر، گام‌های سریع‌تر | بیشتر، اما پایدارتر |
| سفتی/پشتیبانی | نرم‌تر/راحت‌تر | سفت‌تر/حمایت بیشتر |
| سازگاری کرامپون | معمولاً B0 (گاهی B1) | B1/B2 (گاهی B3) |
| زمین/فصل | سه‌فصل/مسیرهای استاندارد | زمستان/سنگلاخ/شیب تند |
| راحتی روزانه | بسیار خوب | کمتر، اما ایمن‌تر |
| قیمت متوسط | اقتصادی‌تر | بالاتر به‌ازای تکنولوژی/دوام |
چطور انتخاب کنیم؟ (الگوریتم تصمیم‌گیری)
- نوع برنامه: یک‌روزهٔ سه‌فصل → ترکینگ. چندروزه/بار سنگین/شیب/زمستان → کوهنوردی.
- فصل/آب‌وهوا: خشک/گرم → غیرضدآبِ تنفسی؛ مرطوب/بارانی/برف → ضدآب + گتر.
- زمین: مسیر تمیز/جنگلی → ترکینگ؛ سنگلاخ/لبه‌دار → کوهنوردی با پلیت ضدسنگ/رانْدِ قوی.
- وزن کوله: زیر ~۸ کیلو → ترکینگ؛ بالای ~۱۰–۱۲ کیلو → کوهنوردی.
- سابقهٔ مچ/تعادل: مشکل مچ/زانو → نیم‌ساق یا ساق‌دار با حمایت بیشتر.
- نیاز کرامپون: فقط میکروکرامپون؟ B0 هم کافی است. کرامپون واقعی؟ حداقل B1 و سازگاری مدل را چک کنید.
اگر دودل هستید و می‌خواهید یک جفت «همه‌فن‌حریف» داشته باشید، یک نیم‌ساقِ ترکینگِ محکم با زیرهٔ چسبنده و رویهٔ مقاوم انتخاب اقتصادی و انعطاف‌پذیری است. مدل‌ها را در دستهٔ کفش ببینید.
اشتباهات رایج خریداران
- گرفتن کفش کوهنوردی سنگین برای برنامه‌های کاملاً سبک—خستگی زودرس و تجربهٔ تلخ.
- شروع دماوند تابستان با کفش شهری/ترکیگ خیلی نرم—خطر تاول/لغزش.
- نادیده‌گرفتن فیت پنجه و نرسیدن انگشتان در سرازیری.
- خرید مدل ضدآب برای تابستان خیلی گرم و رنج از گرما/عرق—به‌جای آن مدل تنفسی بگیرید.
- عدم توجه به سازگاری با کرامپون در برنامهٔ زمستانی.
نگهداری و افزایش عمر
بعد از هر برنامه گل و گرد را با برس نرم بگیرید، از گرمای مستقیم برای خشک‌کردن استفاده نکنید، برای چرم‌ها از نرم‌کننده/واکس مناسب، و برای رویه‌های مصنوعی از اسپری محافظ سبک بهره ببرید. بند یدکی و بررسی دوره‌ای زیره/دوخت‌ها عمر مفید را بالا می‌برد. جوراب‌های فنی و گتر نیز به کاهش اصطکاک/نفوذ رطوبت کمک می‌کنند.
سؤالات متداول
برای دماوند تابستان، ترکینگ کافی است یا کوهنوردی لازم است؟
برای اغلب صعودهای تابستان، یک نیم‌ساقِ ترکینگِ محکمِ ضدآب با زیرهٔ چسبنده + گتر کافی است. اگر یخ‌زدگی صبحگاهی جدی است، به سازگاری با میکروکرامپون توجه کنید.
برای سبلان چه بگیرم؟
به‌دلیل باد و سرما، نیم‌ساق پایدار یا کوهنوردی سبکِ ضدآب منطقی‌تر است. محافظ پنجه/رانْد مفید است. کفش‌های مناسب
برای برنامه‌های سه‌فصل تهران/شمال چطور؟
در اکثر مسیرها یک ترکینگ نیم‌ساق سبک با رویهٔ تنفسی انتخاب طلایی است؛ زمستان/بارش: مدل ضدآب + گتر.
آیا همیشه ضدآب بهتر است؟
خیر؛ در گرمای تابستان کفش غیرضدآب خنک‌تر و سریع‌خشک‌تر است. ضدآب را برای باران/برف/شبنم انتخاب کنید.
B1 یعنی چه؟
یعنی کفش برای کرامپون تسمه‌ای مناسب است (کمی سفتی طولی دارد). برای زمستان‌های سبک/شیب‌های متوسط کفایت می‌کند؛ برای فنی‌ترها B2/B3 لازم است.
