بررسی آمار تولید خودروسازان تا پایان مهرماه ۱۴۰۴ نشان از تحولی مهم در ساختار بازار خودرو ایران دارد؛ تغییری که در آن سهم شرکت‌های مونتاژکننده محصولات چینی در حال کاهش است، در حالی که غول خودروسازی کشور، ایران خودرو، بعد از خصوصی‌سازی در مسیر رشد حرکت می‌کند، اما سایپا همچنان درگیر مشکلات است. این روند می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی آینده رقابت، قیمت‌گذاری و تنوع خودروها در بازار ایران ایفا کند.
پیشروی ایران خودرو، عقب‌گرد سنگین سایپا
گروه صنعتی ایران خودرو با تولید ۳۲۷ هزار و ۸۸۱ دستگاه تا پایان مهر ۱۴۰۴، نسبت به بازه مشابه در سال گذشته با تولید ۲۹۹ هزار و ۶۸۳ دستگاه، رشد حدود ۹.۶ درصدی را تجربه کرده است. در سوی مقابل، سایپا با کاهش چشمگیر تولید مواجه شده است؛ از ۲۷۰ هزار و ۹۰۳ دستگاه در سال گذشته به ۱۸۰ هزار و ۶۳۷ دستگاه رسیده که کاهش حدود ۳۴ درصدی را نشان می‌دهد. این افت، زنگ هشداری برای مدل تجاری سایپا است که بخش قابل‌توجهی از سبد محصولاتش را به خودروهای داخلی اختصاص داده بود.
سقوط قابل‌توجه در شرکت‌های خصوصی چینی‌محور
در بخش خصوصی، شرایط حتی نگران‌کننده‌تر است. شرکت مدیران خودرو که به‌عنوان یکی از پیشگامان مونتاژ خودروهای چینی مانند ام وی ام و فونیکس (محصولات مونتاژی چری چین) شناخته می‌شود، تولید خود را از ۸۵ هزار دستگاه به تنها ۳۴ هزار و ۳۶۰ دستگاه کاهش داده که افتی بیش از ۶۰ درصد را نشان می‌دهد. کرمان موتور نیز که سال‌ها برند جک را در بازار عرضه کرده، با کاهش تولید از حدود ۴۰ هزار به ۳۵ هزار و ۷۳۸ دستگاه، افتی نزدیک به ۱۱ درصد را تجربه کرده است. این آمار گویای تضعیف الگوی وابسته به واردات قطعات CKD و مونتاژ در داخل کشور است.
موارد استثنا: رشد چشمگیر بهمن و آرین پارس موتور
با وجود فضای منفی حاکم بر شرکت‌های چینی‌محور، دو استثنا وجود دارد. گروه بهمن با تکیه بر تولید کراس‌اوور و پیکاپ‌های چینی، رشد قابل‌توجه ۵۳ درصدی را ثبت کرده و از ۱۶ هزار و ۲۷۱ به ۲۴ هزار و ۹۱۸ دستگاه رسیده است. آرین پارس موتور نیز اگرچه بازیگری کوچک محسوب می‌شود، اما با جهش ۶۳ درصدی از ۴ هزار و ۷۷۶ به ۷ هزار و ۷۷۶۸ دستگاه، نوید ظهور رقبای جدید در بازار خودروهای چینی را می‌دهد.
پیامدها برای بازار و مصرف‌کننده
برآیند این تحولات نشان می‌دهد که محدودیت‌های ارزی، فشار برای داخلی‌سازی و تردید در آینده همکاری با شرکای چینی، موقعیت مونتاژکاران خصوصی را تضعیف کرده، در حالی که خودروسازان بزرگ با اتکا به توان داخلی و تیراژ بالا، جای خالی آن‌ها را پر می‌کنند. در کوتاه‌مدت، این موضوع می‌تواند به کاهش تنوع در بازه قیمتی خودروهای میان‌رده و افزایش تمرکز بر خودروهای داخلی با مشخصات ساده‌تر منجر شود. اگر این روند با بهبود کیفیت همراه نباشد، احتمال افت رضایت مصرف‌کننده و کاهش رقابت‌پذیری بازار در سال‌های آتی دور از انتظار نیست.
نویسنده: میلاد قزللو
